Шинэ үеийн манлайлагч залуус шударга ёсыг юу гэж ойлгодог вэ. Мөн хэрхэн тайлбарлах бол. Энэ талаар Авлигатай тэмцэх газраас залуучуудын дуу хоолойг сонсох аян өрнүүлж байгаа билээ. Энэ аянд оролцож буй “Book and movieholics” хуудсыг хөгжүүлэгч, кино сонирхогч Н.Өнөржаргал манай буланд уригдаж, “Ноён Смит Вашингтон явсан нь” /1939/ кинонд туссан шударга ёс, үнэт зүйлийн талаар байр сууриа илэрхийллээ.
Шударга ёсны үнэ цэнийг мэдрүүлсэн: “Mr.Smith goes to Washington” буюу Ноён Смит Вашингтон явсан нь гэх кино нь Фрэнк Капра хэмээх найруулагчийн маш алдартай бүтээл. АНУ-ын үндэсний кино бүртгэлд бүртгэгдсэн хамгийн анхны 25 киноны нэг. 1939 онд буюу Дэлхийн Хоёрдугаар дайны эхэнд бүтээгдсэн ба тухайн цаг үеийнхээ нөхцөл байдлаас хамаарч маш их хавчлагатай нүүр тулж байсан. Европ тивийн фашист орнуудад уг киног ардчиллыг хэт сурталчилсан гэх шалтгаанаар гаргахыг хориглож байсан.Германд бүслэгдсэн Франц улсад 1942 онд америк кино гаргахыг хориглох үед франц кинотеатрууд энэ киног бүтэн нэг сар тасралтгүй гаргаж байсан юм. Гэхдээ одоо цаг өөр, тус киног ямар ч хориогүй үзэх боломжтой байгаадаа бид баярлах хэрэгтэй.
“Mr.Smith goes to Washington” бол миний үзэж байсан кинонууд дундаас шударга ёсны үнэ цэнэ, нийгэмд бугшилсан авлига, болон бусад худал хуурмагийн тухай хамгийн нарийн, хүчтэй гаргаж өгсөн. Киноны үйл явдлын хувьд, товчхондоо, залуучуудын нэгдлийг толгойлдог байсан энгийн нэг америк залуу гэнэтийн байдлаар Сенатын гишүүн болж байгаагаар өрнөдөг. Харамсалтай нь, Сенат нь түүний хүсэн хүлээсэн шиг байгаагүй. Авлига, хээл хахууль, хэвлэл мэдээллийг худалдаж авах, хуйвалдаан зохиох, гүтгэх гэх мэтчилэн шударга ёсны эсрэг хийгдэж болох бүх үйл тэнд явагдаж байгааг өөрийн биеэр мэдэрдэг.
Гол дүрийн хувьд шударга ёс, ардчилал, эрх чөлөөг чин сэтгэлээсээ эрхэмлэгч хүн бөгөөд түүний өргөн барьсан хүүхдийн лагерь барих төсөл нь сенаторуудад таалагдаагүй учраас түүний эсрэг хуйвалдаан зохиосон байдаг. Харин гол дүр буюу ноён Смит яаж үүний эсрэг тэмцэж байгааг уг кино маш сонирхолтойгоор үзүүлдэг.
Сенат, улс төр гэх мэтчилэн энгийн, өдөр тутмын амьдралаас хол санагдаж байж магадгүй. Гэхдээ яг үнэндээ тийм биш, эсрэгээрээ, шударга бус зүйлтэй хамгийн энгийн, иргэн хүн яаж тэмцэж байгааг бас залуу үе шударга, ардчилсан нийгэмд хэрхэн тэмүүлж байгааг маш сайн харуулдаг. Энэ киноны утга санаа бол маш үнэ цэнэтэй.
Эхний санаа бол гажуудалтай ардчилал:Бид ардчилсан оронд амьдардаг, мэдээж, бахархмаар зүйл. Гэхдээ хэрэгжих ёстой хууль нь хэрэгжихгүйгээр, авлига, хахууль болон бусад төрлийн хууль бус үйлдлүүд энгийн үзэгдэл болтлоо бугшсан нийгэмд бид нарын ардчилал гэж тодорхойлж байгаа зүйл яг бүрэн утгаараа хэрэгжиж чадах уу, үгүй юу гэдэг нь асуудалтай болж эхэлнэ. Энгийн иргэний ямар нэг хууль ёсны эрхийг мөнгө болон эрх мэдлийн нөлөөгөөр дарж байгаа тохиолдолд ардчилал бол ардчилал биш юм аа гэдгийг энэ кино маш сайн, бүр маш сайн харуулсан байдаг.
Ерөнхий боловсролын дунд сургуульд ардчилал гэдэг нь демос буюу иргэн, кратос буюу эрх мэдэл, нийлээд иргэний эрх мэдэл гэсэн утгатай эртний грекээс гаралтай үг гэж заадаг. Гэхдээ хамгийн хөгжилтэй нь юу вэ гэхээр, эртний грект “иргэд” гэдэг нь одоогийн иргэдээс өөр, эртний Грект боолууд, нийгмийн доод давхарга, эмэгтэйчүүд, хүүхдүүд буюу бараг нийгмийн олонхи нь иргэн гэж тооцогддоггүй байсан. Тэгвэл энэ кино шударга ёс хэрэгжээгүй тохиолдолд эртний Грекийн ардчилал гэдэг ойлголт, XXI зууны ардчилал гэдэг ойлголт хоёрын хооронд ялгаа байгаа юм уу, гэх маш чухал асуултыг үзэгчээс асуудаг.
Авлига, худал хуурмаг давамгайлсан нийгэмд шударга хүн тэнэг харагддаг: Хүмүүст өөрийнхөө ажлыг амжуулах, бүтээх олон арга байдаг. Танил тал, мөнгө, эрх мэдлээр сүрдүүлэх гэх мэтчилэн. Улс төрийг бүр хаяад хүүхдээ цэцэрлэгт оруулах, эмнэлэгт үзүүлэх гэх мэтчилэн энгийн үйл хэрэгт ч миний дээр дурдсан зүйлсийг анзаарч болно.
Эхлээд нэг хүн хээл хахууль өгнө, дараа нь авсан хүн нь өөр хэн нэгнээс нэхнэ гэх мэтчилэн гинжин хэлхээ шиг зүйл үүсээд авлига, хээл хахууль гэдэг зүйл нь энгийн үзэгдэл шиг болчихдог. Харин энэ үйл явц дунд шударгаар ажиллах гэж хичээж буй хүмүүс тоглоомын дүрмийг зөрчөөд байгаа юм шиг харагддаг болчихсон. Уг нь бол эсрэгээрээ байх ёстой. Гэхдээ шаардлагатай бол тэнэг харагдах тийм ч муу зүйл биш. Шударга бус зүйл тархахдаа амархан ч, шударга зүйл тархахдаа бүр амархан. Яагаад гэвэл, маш олон хүн тийм нийгмийг хүсдэг. Авлига хуулийн хувьд, хувь хүний ёс суртахууны хувьд ч буруу гэдгийг бүгд мэднэ. Хээл хахууль өгч, авч байгаа хүмүүс нь өөрсдөө хүртэл мэдэж байгаа. Авлига гээч зүйл байсаар ирсэн, мөн шударга хүмүүс ч бас байсаар ирсэн. Тиймээс хувь хүн өөрийнхөө ёс суртахууныг ухамсарлаж чадвал тэр нь бусдад маш хүчтэй нөлөө үзүүлдэг гэдгийг энэ кино их сайн харуулдаг. Өөрөөр хэлбэл, шударга зүйлийн нөлөө нь шударга бусаасаа илүү хүчтэй нөлөөлдөг, өөрийнхөө ёс суртахуунаас бүхнийг эхлүүлэх хэрэгтэй гэсэн санааг илэрхийлж чадсан.
Залуусын хүсэл: Энэ кинонд маш олон тооны жаахан хүүхэд, залуучуудыг гаргадаг. Тэмцэл өрнүүлж байгаа хүмүүс нь бүгд залуучууд байдаг. Худал хуурмаг, хууль бус зүйл хүсдэг залуу үе гэж хэзээ ч байдаггүй, аль ч үеийн залуус өмнөх үеийнхээ алдааг засаж, шинэчлэхийг эрмэлздэг. Тиймээс залуу үеийн идеалыг хайрлах хэрэгтэй. Авлигыг энгийн үзэгдэл мэт болтол бугшуулсан нь бас л алдаа. Дэлхий хаашаа хөдөлж байгааг залуу үе тодорхойлдог.
Хамтын хүч: Манай гол дүрд маш олон хүмүүс тусалж байгаа нь кинонд гардаг. Хэрэв тэдгээр хүмүүс туслаагүй бол гол дүр маань бууж өгөхөд их ойрхон байдаг. Хэдийгээр 80 жилийн өмнө хийгдсэн кино боловч одоо хэр нь ямар ч улсын ямар ч нийгэмд үзэхэд өөрийн гэсэн үнэ цэнэтэй хэвээрээ байгаа. Энэ киноны хамгийн чухал зүйл нь юу вэ гэвэл, шударга ёсны төлөө тэмцэж байгаа Жефферсон Смит шиг хүмүүс өнөөгийн нийгэмд маш олон байгаа гэдэг итгэлийг өөрийн эрхгүй төрүүлдэг. Ийм хүмүүс манай улсад ч олширвол авлигыг арилгах, таслан зогсоох, шударга ёсыг тогтооход том хүч болж чадна.
"Өнөөдөр" сонин.
2021.03.05.
